پسرم امانت خدا پیش منه

پیوند: http://hablolmatin.dmsonnat.irhttp://hablolmatin.dmsonnat.ir

منشأ و پیشینه جنگ نرم

کمیته خطر جاری، عنوان کمیته‏ای است که در دهه ۱۹۷۰ و در اوج جنگ سرد توسط گروهی از سناتورهای آمریکایی، مسؤلان ارشد وزارت خارجه، اساتید برجسته علوم سیاسی، مؤسسه مطالعاتی امریکن اینترپرایز و گروهی از مدیران باسابقه سیا و پنتاگون تأسیس شد. هدف از تأسیس این کمیته، خروج از بن‏بستی بود که در دوران جنگ سرد میان دو ابرقدرت زمان یعنی ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی در توازن هسته‏ای به وجود آمده بود.

اعضای این کمیته با منتفی دانستن جنگ سخت بین دو ابرقدرت، تنها راه به زانو درآوردن رقیب را در جنگ نرم و فروپاشی از درون طراحی و به اجرا درآوردند. راهکارهای دکترین مهار، نبرد رسانه‏ای و سامان‏دهی و نافرمانی مدنی، با عنوان راهبردهای جنگ نرم در این دوره توسط این کمیته معرفی شد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد، فعالیت این کمیته برای یک دهه به حالت تعلیق درآمد و پس از حادثه ۱۱ سپتامبر، بار دیگر عناصری از این کمیته گردهم آمدند و با تجزیه و تحلیل فرصت‏ها و تهدیدات فراروی دولت آمریکا این کمیته را فعال کردند. یکی از اقدامات این کمیته، تدوین راهبرد امنیت‏های آمریکا، جهت یک دوره چهار ساله برای دولت بوش در ارتباط با ایران است.

در گزارش این کمیته آمده است که ایران به لحاظ وسعت سرزمین، کمیت و کیفیت نیروی انسانی، امکانات نظامی منابع سرشار و موقعیت جغرافیایی ممتاز در منطقه خاورمیانه و هارتلند نظام بین الملل، به قدرتی بی‏بدیل تبدیل شده است که دیگر نمی‏توان با یورش نظامی آن را سرنگون کرد. بنابراین به زعم پالمر و اعضای کمیته، تنها راه سرنگونی جمهوری اسلامی ایران، پیگیری جنگ نرم با استفاده از «سه تاکتیک دکترین مهار، نبرد رسانه‏ای و سامان‏دهی نافرمانی مدنی» است. متن این گزارش که به عنوان «ایران و آمریکا، رهیافت جدید» تنظیم شده است، محورهای پانزده‏گانه‏ای را برای چگونگی اجرایی نمودن راهبردهای سه‏گانه پیشنهاداتی ارائه می‏دهد.

در مجموع می‏توان گفت که ماهیت تهدید پس از فروپاشی شوروی، تهدید نرم و تهدیدات هنجاری و فرهنگی است. از دیدگاه نظریه‏پردازان جدید غرب، جهان اسلام و رشد اسلام سیاسی در آن، به مثابه گفتمان غالب در خاورمیانه، چالش اصلی فرهنگ لیبرال دمکراسی است. در این چارچوب و به استناد گزارش کمیته خطر جاری در مورد نحوه برخورد با جمهوری اسلامی ایران می‏توان گفت که جلوگیری از روند رو به رشد اسلام‏گرایی و عمق استراتژیک قدرت نرم جهان اسلام در مقابل قدرت نرم جهان غرب، بخشی مهم از محتوای سند استراتژی امنیت ملی آمریکا می‏باشد که جایگزین استراتژی سد نفوذ شوروی شده است. از این دیدگاه، تهدید امنیت‏های آمریکا، تهدیدات نرم، نامتقارن و ترکیبی است که منابع آن در کشورها و رژیم‏های ضد آمریکایی و غیرلیبرال خاورمیانه معرفی شده است (ضیایی‏پرور، ۱۳۸۳).

هدف اصلی در جنگ نرم علیه جمهوری اسلامی، مقابله با عناصر و مؤلفه‏های قدرت نرم مقوم‏های نظام جمهوری اسلامی است. به طور دقیق، این هدف بر مقابله با عوامل موفقیت ما در مبارزه با رژیم شاهنشاهی و دشمنان خارجی در دفاع مقدس، متمرکز است. این تهاجم به صورت پیچیده و نامحسوس در دوره هشت‏ ساله سازندگی شروع شد، هر چند درک آن برای بسیاری از خواص و نخبگان مشکل بود، مقام معظم رهبری با بهره‏گیری از تجارب تاریخی، صحنه این نبرد را کالبدشکافی کردند. با کمال تأسف، در این دوره هشدارهای رهبری مورد توجه قرار نگرفت. در دوره سازندگی، روشنفکران غرب‏گرا در حوزه نظری، ده‏ها مقاله و نشریه با هدف به چالش کشیدن عناصر قدرت نرم نظام جمهوری اسلامی منتشر کردند. متأسفانه نه تنها هیچ عکس‏العمل و مقابله‏ای در این دوره انجام نشد، بلکه برخی از سیاست‏ها و رفتار دولتمردان در این دوره بسترساز تهاجم فرهنگی شد. در این دوره اصلاحات نیز جنگ نرم، آن‏چنان وضوح و شدت یافت که با جسارت، تمام باورها و ارزش‏های انقلابی و مقدسات اسلامی مورد هجمه و اهانت قرار گرفت و متأسفانه بسیاری از کسانی که در دوره اصلاحات مسئول بودند، نه تنها به وظایف خود عمل نکردند، بلکه بخشی از رسانه‏ها به ویژه مطبوعات کشور، مجلس ششم، بخش‏هایی از دولت هفتم و هشتم، در نقش پایگاه و یگان‏های دشمن عمل کردند و با آنان همراهی نمودند. به طور قطع، یکی از پیچیده‏ترین جلوه‏های جنگ نرم علیه نظام جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۸ ظاهر شد که به عنوان «فتنه» توسط مقام معظم رهبری نامگذاری شد.

با توجه به مطالب فوق، باید بر این نکته تأکید ورزید که دشمنان انقلاب اسلامی پس از ناکامی در مقابله سخت در دهه اول با جمهوری اسلامی ایران، با برنامه‏ریزی دقیق‏تر به بهره‏گیری از راهبرد تهدید و جنگ نرم روی آورده‏اند.

ç ناتوی فرهنگی، چهره دیگری از جنگ نرم

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ و پایان یافتن جنگ سرد (۱۹۹۱-۱۹۴۵) دنیا به سمت تک قطبی شدن پیش رفت. از این رو، آمریکا که رقیب اصلی‏اش (اتحاد جماهیر شوروی) دیگر توان مقابله با او را نداشت، احساس کرد که رقیبی ممتاز ندارد و به همین علت، تلاش کرد سیطره‏ی خود را در عرصه‏های نظامی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بر جهان تحمیل کند. بنابراین به فرهنگ‏سازی جهانی مبتنی بر فرهنگ لیبرال دموکراسی متوسل شد؛ از همین رو، به یک مجموعه مقتدر فرهنگی نیاز بود و شاید از این زمان به بعد، عملاً ناتوی فرهنگی موجودیت یافت.

در همین راستا، اندکی پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، نظریه پایان تاریخ فوکویاما، استاد اقتصاد سیاسی دانشگاه جان هاپکینز،‏‏ در سال ۱۹۸۹ در سطح جهان مطرح شد. وی در مقاله‏اش خاطرنشان می‏کند: «واقعیتی که اینک شاهد عینی آن هستیم، تنها پایان جنگ سرد یا عبور از یک دوران تاریخی جنگ سرد نیست، بلکه این واقعه نقطه پایان تحول ایدئولوژیکی بشری و جهانی سازی لیبرالیسم غربی به عنوان شکل نهایی حکومت بشری است.» همچنین همزمان با نظریه یاد‏‏ شده، نظریات دیگری مانند موج سوم آلوین تافلر، دهکده جهانی جرج اورول و مک لوهان، برخورد تمدن‏های ساموئل هانتیگتون، جهانی‏شدن و جهانی‏سازی رابرستون، هابرماس، گیدنز و نظریه عدالت جهان راولز به عنوان مکمل‏های نظریه پایان تاریخ فوکویاما مطرح شدند، در نتیجه حس جهان‏شمولی و به تعبیر دیگر احساس کدخدا بودن برای دنیایی که در چارچوب دهکده جهانی گنجانده شده است، سبب شد که ناتوی فرهنگی عینیت یابد.

ç چیستی جنگ نرم

جنگ نرم از لحاظ تاریخی با مفاهیمی همچون فریب، ایجاد تفرقه و تخریب روحیه ارتباط دارد. این مفاهیم در میان راهبردشناسان جنگ در دوران باستان، بارها مورد تأکید قرار گرفته است. ضمن آن‏که نمونه‏های استفاده از جنگ نرم را می‏توان در قالب‏های فریب، ایجاد تفرقه و تخریب روحیه دشمن در دوران صدر اسلام نیز یافت. جنگ نرم در مفهوم نوین آن با ویژگی‏هایی از جمله نرم‏افزارگرایی، ذهنیت‏سازی، ته‏‏سازی از درون، تغییر هویت فرهنگی، تغییر الگوهای رفتاری همراه با الگوسازی رفتاری، ایجاد تردید در مبانی و زیرساخت‏های فکری یک نظام سیاسی و زمینه‏سازی برای ایجاد بحران در ارزش‏ها و باورهای اساسی جامعه و بهره‏گیری از بحران‏های پنج گانه سیاسی هویت، مقبولیت، مشارکت، نفوذ و توزیع را شامل می‏شود. «در جنگ نرم، لااقل در مراحل اولیه جنگ، هیچ منازعه فیزیکی و سختی صورت نمی‏گیرد. جنگ نرم از جنس جنگ فرهنگی است. ابزار و ادوات جنگی در این نوع جنگ از سنخ ابزارهای فرهنگی، فکری، اندیشه‏ای و رفتاری است، نه ابزارها و وسایل نظامی. دشمنان در جنگ نرم به دنبال تسخیر باورها و ارزش‏های یک ملت‏اند. تصرف قلب‏ها و مغزها هدف اصلی جنگ نرم است و وقتی نائل شوند، در حقیقت جبهه مقابل را به جبهه خودی تبدیل کرده‏اند.»(شریفی، ۱۳۸۹ش، ص ۲۶)

به این ترتیب در جنگ نرم، دشمن بر خلاف جنگ سخت به دنبال تسخیر فیزیکی و نظامی کشور نیست، بلکه استیلا و تسلط فکری- فرهنگی اولویت اصلی است. زیرا «هدف جنگ نرم این است که باورها و ارزش‏های جامعه هدف را به گونه‏ای جهت دهد که همچون مهاجمان بیندیشند؛ همچون آنان فکر کنند و هر آنچه آنان خوب می‏دانند، خوب بدانند و هر آنچه را که بد و زشت معرفی می‏کنند، زشت ببینند؛ و نه تنها از همسویی و همفکری با دشمنان قسم خورده‏ی خود احساس شرمندگی نکنند، بلکه با افتخار از آنها یاد کنند.» (همان، ص ۲۷)

به عبارت دیگر، «جنگ نرم، نبردی است که در برابر رقبا و دشمنان اعمال می‏شود و در این مبنا به معنای استفاده از قدرت نرم است، یعنی یک نوع قدرت اغوا کننده و اقناع کننده؛ یعنی تغییر ذهنیت ملت‏ها.» (خطیبی، ۱۳۸۹ش، ص ۴۲) بنابراین جنگ نرم «امروزه مؤثرترین، کارآمدترین، کم‏ هزینه‏ترین و در عین حال، پیچیده‏ترین نوع تهدید علیه امنیت ملی یک کشور است، چون می‏توان با کمترین هزینه و با حذف لشکرکشی و از بین بردن مقاومت‏های فیزیکی به هدف رسید؛ زیرا با عواطف، احساسات، فکر و اندیشه، باور و ارزش‏ها و آرمان‏های یک ملت و نظام سیاسی ارتباط دارد. ابعاد این جنگ و تهدید گسترده‏تر و مخرب‏تر است، زیرا دین، فکر و آرمان ملت‏ها را آماج تهاجم خود قرار می‏دهد.» (دانش سیاسی ۲، بی‏تا، ص ۸۴)